به گفته چندین منبع انرژی و پارلمانی، یک توافق حیاتی انرژی که برای تأمین گاز طبیعی مورد نیاز عراق از ترکمنستان طراحی شده بود، به دلیل درگیری ژئوپلیتیک تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، به صورت نامحدود متوقف شده است.

گاز ترکمنستان

به گزارش میز نفت، این توافق که وعده داده بود گاز کافی برای تولید بیش از دو هزار مگاوات برق برای شبکه برق ناكارآمد عراق را تأمین کند، اکنون در انتظار تأیید دور از انتظار وزارت خزانه‌داری ایالات متحده است، زیرا تنها مسیر ترانزیت مناسب برای گاز مستقیماً از خاک ایران می‌گذرد، عاملی کلیدی که مذاکرات را به بن‌بست کشانده است.

این طرح بلندپروازانه که چندین سال موضوع مذاکرات عشق آباد و بغداد بوده، اکنون در یک بن‌بست دیپلماتیک و لجستیکی گرفتار شده است.

به گفته منبعی از کمیته نفت و گاز پارلمان عراق که منحصراً با Kurdistan24 گفتگو کرد، مانع اصلی اجرای این توافق، ایالات متحده است. واقعیت جغرافیایی اینست که یک خط لوله مستقیم از ترکمنستان به عراق به دلیل مسافت طولانی و هزینه‌های گزاف، عملی نیست.

ایران، تنها راه عراق

تنها راه عملی، استفاده از زیرساخت‌های خط لوله موجود ایران است که از شمال با ترکمنستان و از جنوب با عراق مرز مشترک دارد. با این حال، این سامانه ترانزیتی ناخواسته یک مزیت استراتژیک و اقتصادی برای تهران فراهم می‌کند، چشم‌اندازی که واشنگتن مصمم است از آن جلوگیری کند.

این منبع پارلمانی توضیح داد: ایران و ترکمنستان از شمال با هم مرز مشترک دارند. اگر گاز به عراق وارد شود، باید از خاک تهران عبور کند که به نفع آن کشور خواهد بود. بنابراین، ایالات متحده به عنوان بخشی از کمپین فشار حداکثری خود بر ایران، نمی‌خواهد تهران از هیچ منفعتی بهره‌مند شود.

این منبع همچنین فاش کرد در حالی که مقامات آمریکایی در ابتدا در مورد قرارداد تا حدی انعطاف‌پذیری نشان دادند، اما پس از روشن شدن جزئیات خاص سازوكار ترانزیت، موضعشان سخت‌تر شد و آنها را به سمت مانع‌تراشی فعال در پیشرفت مذاکرات و اجرای توافق سوق داد.

پیشنهاد عراق چیست؟

برای دور زدن چالش‌های لجستیکی ساخت خط لوله جدید، مقامات عراقی یک سازوكار پیچیده معاوضه گاز را پیشنهاد کردند. به گفته منبع کمیته پارلمانی، وزیر برق عراق این پیشنهاد را در سفری به ترکمنستان ارائه کرد.

این منبع توضیح داد: پیشنهاد اینست که چون فاصله بین عراق و ترکمنستان زیاد است و آنها همسایه نیستند، انتقال گاز از طریق خط لوله بسیار پرهزینه است. بنابراین، ترکمنستان به ایران گاز می‌دهد و سپس ایران، از شهرهای هم‌مرز با عراق مانند آبادان، گاز را به بغداد ارسال می‌کند. در این سناریو، تهران بخشی از گاز را به عنوان حق ترانزیت دريافت می كند.

این منبع در پایان گفت: تهران همچنین سهم خود را از گازی که عراق می‌خرد، برمی‌دارد. به همین دلیل است که ایالات متحده نمی‌خواهد ایران از این موضوع بهره‌مند شود و مذاکرات متوقف شده است.

براساس مفاد توافق‌نامه، قرار بود بغداد از طریق این مکانیسم سوآپ، روزانه 20 میلیون متر مکعب گاز ترکمنستان دریافت کند. منابع انرژی اعلام کرده‌اند که حق ترانزیت مورد نظر تهران 20 درصد از گاز ترانزیتی است، رقمی که طبق گزارش‌ها بغداد هیچ اعتراضی به آن ندارد و این نشان می‌دهد که این بن‌بست از خارج و نه از محل اختلاف بین شرکای منطقه‌ای تحمیل شده است.

شهریار شیخلر، کارشناس اقتصاد و انرژی، تحلیل دقیقی از تاریخچه این توافق و تأثیر بالقوه آن در اختیار  Kurdistan24  قرار داد.

وی اظهار داشت: مذاکرات بین عراق و ترکمنستان در مورد خرید گاز طبیعی به سال 2023 ميلادی بازمی‌گردد. در آن زمان، توافق اولیه‌ای برای خرید سالانه 9 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از طریق ایران انجام شد. این توافق در سال‌های 2024 و 2025 نیز مورد مذاکره قرار گرفته  و من معتقدم که محتوای قرارداد تغییر کرده است.

هشدار تحریمی – گازی

در حالی که این توافق باعث افزایش قابل توجه تولید برق عراق خواهد شد، شیخلر هشدار داد که این یک راه حل كامل برای کمبود شدید برق این کشور نیست.

وی خاطرنشان کرد: این مقدار گاز فقط برای 4 تا 5.5 هزار مگاوات ساعت برق کافی است. این در حالی است که عراق در حال حاضر به بیش از 48 هزار مگاوات برق نیاز دارد. به گفته نخست وزیر عراق، سودانی، در یک سمینار، حدود 20 هزار مگاوات کمبود برق در اين كشور وجود دارد.

علاوه بر این، او توضیح داد که این منبع جدید در درجه اول به عنوان جایگزینی برای بخشی از ۵۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی که عراق در حال حاضر روزانه از ایران وارد می‌کند، عمل خواهد کرد، نه اینکه افزایش قابل توجهی به کل عرضه انرژی این کشور ایجاد کند.

این قرارداد متوقف‌شده همچنین به ناتوانی دیرینه عراق در توسعه منابع عظیم گاز طبیعی خود، به‌ویژه مقادیر هنگفت گازی که در میادین نفتی اين كشور سوزانده می‌شود، اشاره می‌کند.

شیخلر به مسائل سیستماتیک در بخش انرژی عراق نيز به‌عنوان علت اصلی این شکست اشاره کرد. او گفت: عراق به‌صورت کلی در تدوین و اجرای برنامه‌های استراتژیک در بخش انرژی، ضعیف است. این شرايط به دلیل نحوه مدیریت این بخش توسط دولت‌های گذشته از سال ۲۰۰۳ ميلادي و سرنگوني صدام تاكنون است.

او سیاسی شدن بخش انرژی را به‌عنوان یکی از عوامل اصلی ناكارايي در عملکرد آن معرفی کرد. به گفته وي، توزیع وزارتخانه‌ها ميان احزاب سیاسی و عدم وحدت بین نهادهایی که سیاست‌ها و استراتژی‌های انرژی را تدوین می‌کنند، بخش عمده‌ای از مشکل است. همچنين، مدیریت ضعیف نقش مهمی در این موضوع ایفا می‌کند.

هزینه بالای این قرارداد گازی

از دیدگاه مالی، این کارشناس هشدار داد که قرارداد گاز ترکمنستان، در صورت اجرا، هزینه بالایی برای مردم عراق خواهد داشت. ضرورت توافق سوآپ از طریق ایران، همراه با قیمت‌گذاری ترکمنستان، گاز وارداتی را به طور قابل توجهی گران‌تر از جایگزین‌های تولید داخل خواهد کرد.

شیخلر توضیح داد: مطمئناً هزینه خرید گاز از خارج از کشور، در مقایسه با تولید آن در داخل عراق، بیشتر خواهد بود.

همچنین، خرید آن از ترکمنستان و انتقال آن از طریق سوآپ، هزینه را افزایش می‌دهد. ترکمنستان گاز طبیعی خود را با قیمتی بالاتر از نرخ بازار می‌فروشد و این علاوه بر هزینه سوآپ است که بین 10 تا 15 درصد به قیمت می‌افزاید.

او تخمین زد که قیمت خرید کمتر از 300 دلار آمریکا برای هر 1000 متر مکعب نخواهد بود و نتیجه گرفت که قیمت گرانی خواهد بود و می‌تواند هزینه تولید برق در عراق را افزایش دهد.

در نهایت، عراق خود را در موقعیتی متزلزل می‌بیند که بین نیاز مبرم و فوری به انرژی برای تأمین انرژی شهرها و صنایع خود و واقعیت‌های ژئوپلیتیکی تسلیم‌ناپذیر سیاست خارجی ایالات متحده گرفتار شده است.

توافق متوقف‌شده گاز ترکمنستان به نمادی از این معضل بزرگ‌تر تبدیل شده است، یک راه‌حل بالقوه که در گرو تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته است، در حالی که همزمان شکست‌های داخلی عمیقی را آشکار می‌کند که مانع از دستیابی عراق به استقلال انرژی با بهره‌برداری از منابع زیرزميني خود می‌شود.